हाम्रा चाडपर्व: जिन्दगीका महनीय पाटाहरु

हेमन्त विवश

बाबा म गौराकी राम (रमिता) हेद्द जान्छु है?-एकोहोरो प्रश्न तेर्स्याइरहिन् छोरीले। गौरा विसर्जनको दिन जान दिए उनलाई गौरा भित्र्याइएको घर आँगनमा। उता पुराना दिनको खेलमाल र  पुराना दिनकी गौरा सम्झिँदै ९३ वर्षीया चेतराज ओझा पुगिसकेका थिइ गौरा नचाउने आँगनमा। उनी हौसिएका थिए धमारी खेल्न। तर, उनीसँग पैतली मिलाउँदै रमाउने र गीतका पंक्ति जानेका शिक्षक भीमबहादुर अधिकारी जस्ता खेलाडीहरु खासै थिएनन्। न त थियो धमारी खेल्दा बजाइने ढोलक नै। एकछिन खेलेजस्तो गरे। परम्परा जोगाए जस्तो गरे। तर, मनको धोको पुरा हुन सकेन चेतराजको। रत उनले भनिदिए,‘जसले जे भने पनि दिन राम्रा पुरानै थिए।’

 काफलीका पूजारी रामचन्द्र ओझा र वडा सचिव दिल्लीराज चौधरीसँगै गएको थिएँ म पनि वर्षौपछि गौरा नचाएको र धमारी खेलेको रमिता हेर्न। बाल्यकालिन गौराको रौनक सम्झिरहेँ बाटोमा। समय, परिस्थिति र बाध्यताले माडिँदै जान्छन् जिन्दगीका घुम्तीहरु। देखापरिरहन्छन् नयाँ नयाँ प्रविधिहरू। तर, फर्किदैनन् कहिल्यै पनि ति दिन अनि त्यो समय। चेतराज ओझाले भनेझैं मात्र थपिरहन्छ विगतको यादले जिन्दगीको दियोमा तेल।

घारबाट छुट्टिएका माहुरीझैं  थोरै महिला र पुरूषहरू थिए सहभागी भएका। प्रायजसो पञ्च रात्री राखेर धुमधामसँग मनाउने चलन छ गौरापर्व। कतैकतै एक महिनासम्म नै राखेर खेलमाल गर्ने चलन छ। विशेष परिस्थितिमा मात्र तेस्रो दिन सेलाउने (विसर्जन गर्ने) गर्दछन्। तिजाली गाउँको गौरा घरको आँगन, त्यहाँ न दमाहाको आवाज थियो। न महिलाहरुको ठूलो समूह नै। न त थियो पुरुषहरुले नै रातभर खेल खेलेको कुनै रात। गौरा पर्व सुटुक्क आयो सुटुक्क गयो। यो वर्ष प्राय सबै ठाउँमा यस्तै भयो। गौरा पर्वमा डेउडा गीतका माध्यमबाट एक अर्काका दुःखसुखका साथै माया प्रेम बाँड्ने गरिन्छ। भारतबाट फर्किएका युवाहरुले पाएनन् डेउडा, धमारी, चैत जस्ता खेल खेल्न। कोरोनाको संक्रमणलाई मध्यनजर गरी तीज र गौरा पर्वका बेला लकडाउन गरियो अधिकंश जिल्लाहरूमा।   

मध्य तथा सुदूरपश्चिममा वर्षेनी मनाउँदै आएको गौरा पर्वलाई पुराणको रोचक कथामाथि आधारित एउटा महत्वपूर्ण उत्सवका रुपमा लिइन्छ। भगवान शिव र पार्वतीको पूजा आराधनामा आधारित यो पर्व गाउँगाउँमा घुमधामका साथ मनाउने गरिएको छ। दक्ष प्रजापतिकी पुत्री अर्थात् भगवान शिवकी अर्धाङ्गीनी सतीदेवीले आफ्ना श्रीमानको अपहेलना गरेको निन्दा गरेको सहन नसकेर दक्ष प्रजापतिको यज्ञकुण्डमा आफ्नो इहलिला समाप्त पारेपछि हिमालय पत्नी मेनकाको गर्भमा जन्म लिन पुग्छिन्। १० महिनामा जन्मिएकी कन्याको नाम गो अक्षरबाट जुराउन पुग्छन् ज्योतिषले। तिनै कन्या गौरी अर्थात पार्वती सानैदेखि शिवलाई पति पाउनका लागि तपस्यारत हुन्छिन्।

उनको कठोर तपश्याबाट प्रभावित भएर भगवान् शिव प्रशन्न भई उनैसँग विवाह गर्न पुग्दछन्। यसै कथामा आधारित पर्व हो गौरा। यसलाई ठाउँ अनुसार गोःरा गौरा, लोली गौरा आदि नामले पुकारिन्छ। लोलीको अर्थ हुन्छ लडेली, प्यारी अर्थात लाड प्यार पाएकी।  

एकातिर पाखामा धान पाकेर पहेलपुर भएको दृश्य देख्न पाइन्छ। अर्कोतिर गौराको रौनक छाइरहने समय।  पुराना दिनहरुको याद आइरहन्छ मनमा। जतिबेला गौरा पर्वकै लागि भनेर वर्षभरिमा पाइन्थ्यो एक जोड नयाँ कपडा। बेलाबखत जीउमा भरुण्ड्याइएका नयाँ कपडा हेर्दै आफैं एक्लै मख्ख परेर बाटो नाप्दाका ती पल जति खुसी र सन्तोषका पलहरु आएनन् त्यसपछि जिन्दगीमा कहिल्यै पनि ।

गामन (गुन्यू) र चोलीमा सजिएका एक हुल महिलाहरू। मध्य तथा सुदूरपश्चिमको मौलिक पोशाक हो गुन्यू चोलो र कम्मरमा सेतो पटुका अनि गरगहनाहरू। बाह्रपाटे गजीको गुन्यू भन्ने उखान नै थियो उहिले उहिले। हुनेखाने वर्गका महिलाहरुले लगाउथे बाह्र पाटा भएको गुन्यू। अहिले त बिस्तारै लोप हुँदै गइरहेका छन् त्यस्ता पोशाक।

पुरा पढ्नुहोस्→